آموزش دوره های تجارت الکتریکی یکی از بنیادیترین کارهاست که اگر در کنار سیستمها و سیاستگذاری های تجاری جاگذاری نشود میتواند صدمات زیادی را بر پیکر تجارت در دنیای جدید دیجیتالی و جهانی شدن وارد کند و این سایت آموزشهای لازم بیش از ۳۰۰ نفر ارائه داده و در پایان دوره موفق به کسب مدرک تجارت سبز شده اند. بازار الکترونیکی ایران در سال ۱۳۸۷ بعنوان کارآفرین برتر در بخش خدمات وزازت کار و امور اجتماعی نائل آمد (iranebazar.com .www).

۲-۹٫ جمع بندی ادبیات موضوعی

اینترنت عرصه نوینی را برای نشر، تبادل و ارائه اطلاعات فراروی بشر قرار داده است که از بسیاری جهات یک انقلاب عمیق محسوب میشود، انقلاب بدان مفهوم که به تدریج بنیادهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تکنولوژیکی جوامع را دگرگون میکند. در آیندهای نه چندان دور حجم عمده مبادلات علمی، آموزشی، اقتصادی، توریسم و بسیاری از فعالیتهای جوامع منحصرا از طریق اینترنت انجام خواهد گرفت .در یک جمله میتوان چنین ادعا کرد که «همه راهها به اینترنت ختم خواهد شد (سمیع زاده و چهارسوقی،۱۳۸۹).
ما در عصری زندگی میکنیم که تقاضای بسیار زیادی برای اطلاعات وجود دارد و این امر بهطور چشمگیری توسط اینترنت تسهیل شده است. بازار الکترونیکی سیستم متمایزی از تامینکنندگان، توزیعکنندگان، تهیهکنندگان خدمات تجاری، تهیهکنندگان زیرساختها و مشتریان است که از اینترنت برای ارتباطات و معاملات استفاده میکنند (Stackdale and Standing,2002). قدرت ارتباطی قوی از طریق اینترنت، امکان هماهنگی، کنترل، عملیات بهتر و اطلاع رسانی مناسب را فراهم ساخته است و باعث ایجاد فرصت برای سازمانهای متکی بر بازارهای الکترونیکی شده و از طرف دیگر، تهدیداتی را همچون امکان از دست دادن سهم بازار، ورود رقبای جدید و معرفی محصولات جانشین متنوع برای سازمانهایی که در استفاده از این فناوریها دچار تعلل شده اند، ایجاد کرده است (فرزام نیا،۱۳۸۷).
بسیاری از بنگاهها بهدلیل اینکه نمی دانستند چگونه از اینترنت استفاده کنند و نتوانستند خود را با محیط جدید وفق دهند دچار ورشکستگی شدند. برخی سازمانها نیز بدون آماده کردن پیشنیازهای لازم، به استفاده از بازارهای الکترونیکی روی آوردهاند که باعث ایجاد مشکلات عدیده ای برای آنها شده است. بهخصوص در مورد بنگاههای کوچک که چنانچه در استفاده از بازارهای الکترونیکی دچار مشکل شوند، تاثیر این مشکلات بر آنها بیشتر خواهد بود. بر این اساس لازم است ابتدا میزان آمادگی بنگاهها برای شرکت در بازارهای الکترونیکی در ابعاد مختلف سنجیده شود و چنانچه آمادگی لازم برای استفاده از این بازارها را داشتند، به دنبال آن بروند تا از شکست آنها جلوگیری شود و در صورتیکه آمادگی لازم در برخی ابعاد وجود نداشت، به بهبود و مهیا نمودن پیشنیازهای لازم بپردازند (Fawzy & Dworski,2010).
در ایران علیرغم تلاشهای پراکندهای که برای بهکارگیری فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در برخی صنایع و کسب وکارها انجام شده، به علت مهیا نبودن بسترها و زیرساختهای مورد نیاز، آمادگی الکترونیکی کشور در مراحل ابتدایی خود قرار دارد و این امر چه بسا باعث افت شدید کارایی سرمایهگذاریهای انجام شده و عدم امکان برخورداری از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات در زنجیره بین کسب و کارها بشود. بنابراین، صنایع ایران باید با استفاده از ابزار ارزیابی مناسبی سطح فعلی آمادگی صنعت خود را برای بهکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات ارزیابی کنند و سپس با انجام مطالعات تطبیقی و شناخت وضعیت مطلوب، سعی در کاهش شکاف میان این دو (آنچه که هست و آنچه که باید باشد) بنمایند. در واقع کاهش این شکاف بایستی اصلیترین هدف در برنامهریزیهای راهبردی جهت بهکارگیری و بهرهمندی از فناوری اطلاعات و ارتباطات باشد. در این راستا مدلهای ارزیابی آمادگی الکترونیکی بیشترین کمک را به شناخت وضع موجود از نظر وضعیت عرضه و تقاضای فناوریهای اطلاعات مینمایند (یزدانی،۱۳۸۹).
جوامع و سازمانها در زمینه ورود به عرصههای مختلف دیجیتال در حال برنامهریزی هستند و ارزیابی از آمادگی الکترونیکی برای سنجش میزان و سطح موفقیت آنها از اهمیت ویژهای برخوردار است. حضور در بازارهای جهانی باتوسل به شیوههای موفق وکارآمد که خود، توانمندی اقتصادی کشورها را به تصویر میکشد، از جمله ضرورتهای تطبیق با نظام بینالمللی کنونی به لحاظ پیشرفتهای حاصله درعرصههای اقتصادی وصنعتی آن است (موحدی و یاقوتی،۱۳۸۸).
برای سهولت تجارت باید از شیوههای نوین بازرگانی بهره جست که شامل بهکارگیری استانداردهای مبادله الکترونیکی دادهها وانجام معاملات با استفاده از بازارهای الکترونیکی می باشد. یکی از ویژگیهای استفاده از بازارهای الکترونیکی، روانسازی روشهای فعالیت و درنتیجه کاهش هزینه علمیات بازرگانی است. ایجاد بازارهای الکترونیکی باعث حضور بیشتر در مبادلات جهانی می شود و با تسهیل ارتباط میان عوامل عرضه وخرید کالا و خدمات، حجم تجارت روند افزون یافته و مبادلات، سریع، مطمئن و کاراتر خواهد شد (موحدی،۱۳۹۰) .
از سوی دیگر مطالعات نشان داده است که شرکتهای کوچک و متوسط نقش مهمی را در توسعه اقتصادی کشورها ایفا کرده اند. اما با وجود این، این شرکتها بایستی برای بقای بیشتر از چند سال خود در بازار در مقابل رقبای بزرگ یا ازطریق اتحاد با شرکتهای مشابه برای افزایش نرخ نفوذ در بازار و کاهش ریسکهای مالی و یا از طریق استفاده از فناوریهای جدید مانند بازار الکترونیکی، مشکلات ناشی از اندازه خود را مرتفع سازند. شرکتهای کوچک و متوسط به دلیل منابع محدود و ناتوانی نسبی در جذب هزینهها، قادر به حضور در بازارهای جهانی نیستند (Fawzy & Dworski,2010).
نتایج این پژوهش به شرکتهای مختلف (بهویژه شرکتهای کوچک و متوسط) کمک مینماید تا برای ورود به بازارهای الکترونیکی و استفاده از مزایای آن در تحقق اهداف استراتژیک سازمانی مانند ایجاد مزیت عملیاتی و توسعه بازارها و خدمات جدید ارزیابی مناسبی از میزان آمادگی خود داشته باشند. این ارزیابی امکان تعیین حوزههای نیازمند مدیریت و سرمایهگذاری برای ایجاد آمادگیهای لازم را مشخص خواهد نمود.
۲-۱۰٫ پژوهش های پیشین
محقق در بررسیهای خود پژوهشی که بهطور کامل به بررسی پیشنیازها و وضعیت آمادگی سازمانهای کوچک و متوسط در بهکارگیری بازارهای الکترونیکی بپردازد، پیدا نکرد. اکثر تحقیقات به بررسی لزوم کاربرد و مزایای استفاده از تجارت الکترونیک پرداختهاند. در اینجا برخی از این پژوهشهای داخلی و خارجی که در آن به بخشهایی از موضوع و یا موضوعات مشابه پرداخته شده، را توضیح میدهیم و در ادامه خلاصهای از تحقیقات را در جدول ۲-۳ ارایه میکنیم.

۲-۱۰-۱٫ تحقیقات داخلی

مسعود موحدی (۱۳۹۰) در مقالهای با عنوان «تعیین وضعیت استقرار تجارت الکترونیکی در بنگاههای صنعتی کوچک و متوسط ایران» با توجه به اهمیت و نقش فزاینده صنایع کوچک و متوسط و نقشی که گسترش تجارت الکترونیکی در کاهش هزینه و بسط فعالیت این بنگاهها دارد، به بررسی وضعیت استقرار تجارت الکترونیکی در بنگاههای صنعتی کوچک و متوسط ایران پرداخته است. در این مقاله، نخست درباره مفهوم استقرار تجارت الکترونیکی از جنبههای گوناگون و با رویکردهای مختلف بحث میشود و شاخصهای متنوعی که در کشورها و مقالات مختلف برای اندازه گیری این استقرار مورد استفاده واقع شده، بررسی میشود. سپس، با تأکید بر استقرار نرم افزاری و با تکیه بر مطالعات و نظریههای رفتاری، مدل استقرار تجارت الکترونیکی در صنایع کوچک و متوسط ایران معرفی شده و بر مبنای این مدل، با طبقه بندی بنگاههای صنعتی کوچک و متوسط ایران براساس پراکندگی جغرافیایی، نوع فعالیت بنگاه و تعداد کارکنان، نمونهگیری وضعیت استقرار در بنگاههای صنعتی ۱۰ تا ۹۹ نفره در سرتاسر ایران با استفاده از پرسشنامه انجام شده و داده های حاصله با استفاده از روشهای آماری تحلیل شده است. سرانجام، نیمرخ وضعیت استقرار تجارت الکترونیکی در این بنگاهها در مباحث قصد بهکارگیری تجارت الکترونیکی، کاربردهای پایهای، کاربرد رایانه و ارتباطات شبکهای، استقرار اطلاعاتی، استقرار عملیاتی و استقرار اطلاعاتی هم به طور کلی و هم به طورتفضیلی ارائه شده و مقایسهای میان بنگاههای متعلق به حوزههای صنعتی گوناگون و نیز مناطق جغرافیایی مختلف از این بابت انجام پذیرفته است.
نتیجه بررسی نشان میدهد درحالیکه زمینههای بالقوه برای بهکارگیری تجارت الکترونیکی در صنایع کوچک و متوسط ایران وجود دارد، اما در حال حاضر تمایل این بنگاهها به استفاده از تجارت الکترونیکی کمتر از متوسط، کاربرد امکانات عادی ارتباطات در آنها بیش از متوسط، کاربرد رایانه و ارتباطات شبکهای در حد کم، و استقرار اطلاعاتی، عملیاتی و راهبردی تجارت الکترونیکی در آنها خیلی کم است.
در پژوهش «عوامل موثر بر به کارگیری تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک» که توسط حاج کریمی و عزیزی (۱۳۸۷) انجام شده است، آمادگی سازمانی ترکیبی از عوامل خودکارآمدی تجارت الکترونیکی سازمانی، انعطاف پذیری سازمانی، تمایل سازمانی و سرعت تغییر سازمان در نظر گرفته شده است. حاج کریمی و عزیزی از مدل بلوغ شش مرحلهای برای تعیین آمادگی شرکتهای کوچک ایرانی برای استقرار تجارت الکترونیکی استفاده کردهاند. شش مرحله این مدل عبارتند از: سطح صفر(عدم استفاده)، سطح تمایل(عدم استفاده همراه با وجود تمایل)، سطح بکارگیری اولیه (استفاده از پست الکترونیکی و جستوجوی الکترونیکی)، سطح وب سایت اطلاعاتی ساده، سطح وب سایت اطلاعاتی پویا (مبادله اطاعات)، و سطح وب سایت مبادلاتی.
در مقاله «ارائه مدلی به منظور ارزیابی عملکرد سازمانهای کوچک و متوسط در اتخاذ تجارت الکترونیکی» که توسط سمیعزاده و چهارسوقی (۱۳۸۷) انجام شد، عواملی مانند الزامات فنی که نماینده طبیعت تکنولوژی میباشد شامل: فعال بودن بخش انفورماتیک سازمان، امکان تبادل اطلاعات صوتی و تصویری از طریق شبکه داخلی(اینترانت)، استفاده از ارتباطات بیسیم در سازمان، یکپارچگی واحدهای مختلف سازمان از طریق شبکههای موجود، بالا بودن سرعت سیستمهای اطلاعاتی سازمان، پیچیدگی فنی سیستم تجارت الکترونیکی (عوامل متنوع فنی مورد نیاز)، وجود استاندارد و مستندات برای سیستمهای اطلاعاتی سازمان، سهولت یکپارچه کردن سیستمهای کامپیوتری فعلی با تجارت الکترونیک وجود تحلیلگر سیستمها در سازمان، بالا بودن امنیت شبکه، وجود آدرس اینترنتی (وب سایت سازمان)، وجود تعداد کافی کامپیوتر، وجود امکان خدماترسانی از طریق وبسایت، سرعت مناسب شبکه و عرض باند اینترنت، دسترسی به پست الکترونیکی در سازمان، قابلیت اتصال زیرساختار فنی موجود به سیستمهای دیگر، اتصال به شبکه اینترنت، امکان اجرای آزمایشی تجارت الکترونیکی در سازمان، فعال بودن شبکه کامپیوتری، بالا بودن کیفیت خدمات ISPها، وجود سیستم برق اضطراری برای شبکه، وجود سیستم مدیریت دانش در سازمان سیستمهای اطلاعات بینسازمانی که نماینده عوامل بینسازمانی است شامل: مشتریان، رقبا، تامینکنندگان و نیز عوامل سازمانی شامل: رهبری و مدیریت سازمان، زیر ساختار مالی، فرهنگ سازمانی، منابع انسانی، اندازه سازمان، حوزه سازمان، ساختار سازمان، محصول/خدمات، به عنوان نماینده قابلیتهای سازمانی در نظر گرفته شده و تعیین کننده در میزان آمادگی سازمانهای کوچک و متوسط برای ورود به تجارت الکترونیکی می باشند.

موحدی و یاقوتی (۱۳۸۷) در الگویی که برای «سنجش آمادگی الکترونیکی درکسب وکارهای کوچک و متوسط دفاعی کشور» ارائه کردهاند، از مدلی نُه بخشی استفاده کردهاند که بخشهای آن به ترتیب اولویت به دست آمده در مطالعه مذکور عبارت اند از:
برنامهها و خدمات شبکهای بنگاه، مهارتها و منابع انسانی، وضعیت بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور و کارکردهای آن، توانمندسازهای جهان شبکهای، فرهنگ و اخلاق در محیط الکترونیکی، خط مشی و راهبرد فناوری اطلاعات و ارتباطات بنگاه، رهبری الکترونیکی، زیرساختهای الکترونیکی و امنیت اطلاعات و ارتباطات. این مقاله منجر به دستیابی، دسته بندی و ارائه شاخصهای ارزیابی سطح آمادگی بنگاههای کوچک و متوسط در قالب یک الگوی سنجش برای صنایع دفاعی گردید که می تواند با مطالعه و اصلاح، برای سایر صنایع نیز قابل استفاده باشد.
نوری (۱۳۸۶) برای تعیین آمادگی شرکتهای صنعتی صادرکننده ایرانی برای تجارت الکترونیکی از یک مدل بلوغ شش مرحلهای استفاده کرده است. مرحله اول، مرحله بسته است و در مرحله بعد دسترسی بنگاه به اینترنت آغاز می شود. در مرحله سوم، حضور اولیه از طریق ارسال و دریافت محدود اطلاعات فراهم میشود و در مرحله چهارم (تحقق یافته) مبادله اطلاعات به شکل قابل قبول انجام میگیرد. در مرحله پنجم (نهادی شده) مبادله اطلاعات به صورت کامل و فعال صورت گرفته و مرحله ششم مرحله بهینه سازی است که امکان مبادله فراهم می شود.
دهقانی فیروزآبادی (۱۳۷۷) در تحقیقی مشکلات صنعت فرش را از نظر بازاریابی جهانی مورد بررسی و مطالعه قرار داده است. نتایج مطالعه وی نشان میدهد که صادرکنندگان به آمیخته تشویق و ترفیع توجه کافی مبذول نمیدارند. آنها به شیوههای سنتی وارد بازار هدف میشوند و قبل از ورود، توجه چندانی به محدودیتهای بازرگانی، وضعیت اقتصادی بازارهای هدف، وضعیت رقبا و غیره نداشتهاند و نیز توجهی هم به اختلافات بین کانالهای توزیع در کشورهای مختلف ندارند.
فتحیان و همکاران (۲۰۰۸) در مطالعهای که روی ارزیابی آمادگی الکترونیکی بنگاههای کوچک و متوسط فاوای غیرانتفاعی ایران داشته اند، به تحلیل عاملی متغیرهای مربوط به سطح کلان آمادگی الکترونیکی برای این سطح پرداخته و در نهایت چهار عامل اصلی به ترتیب زیر شناسایی کردهاند:

1. مشخصههای سازمانی

1. زیرساخت های فاوا

1. محیط قانونی و امنیتی

1. قابلیت دسترسی به فاوا در بنگاه

۲-۱۰-۲٫ تحقیقات خارجی

– گوناسکاران و نگای[۲۳] (۲۰۰۸) در مطالعه خود روی پذیرش تدارکات الکترونیکی که خود آن را نوعی تجارت الکترونیکی میانبنگاهی (B2B) معرفی کردهاند در بنگاههای هنگکنگ از مدلی استفاده کردند که شامل ارزیابی عوامل اساسی موفقیت برای پذیرش(حمایت مالی، قابلیت عمل متقابل، استانداردهای سیستم ارتباطات، حمایت و تعهد مدیریت ارشد، درک اولویتهای شرکت و سیستمهای امنیت مناسب)، اهمیت تدارکات الکترونیکی و موضوعهای مرتبط با پذیرش آن است.
– گوناسکاران[۲۴] و همکاران (۲۰۰۹) در ادامه همین مطالعه و در بررسی پذیرش تدارکات الکترونیکی در بنگاههای کوچک و متوسط منطقهای در آمریکا از مدلی با پنج سازه استفاده کردهاند. این پنج سازه عبارت اند از: ادراک از مزیتهای تدارکات الکترونیکی، عوامل اساسی موفقیت در آن، ادراک از عملکرد سازمانی آینده با تدارکات الکترونیکی، ادراک از موانع استقرار و وضعیت فعلی و میزان آمادگی بنگاه برای تدارکات الکترونیکی. درمورد سازه اخیر، پژوهشگران بر عوامل فناورانه، رفتاری و سازمانی تأکید کردهاند و آمادگی بنگاه را در کارکنان آن، فرایند تدارکاتش و فناوریاش متبلور دیدهاند.
– الکریم[۲۵](۲۰۰۷) در مدلی که برای «مطالعه آمادگی پذیرش و کاربرد فناوریهای تجارت الکترونیکی در بنگاههای کوچک زلاندنو» طراحی کرده است، به مطالعه چهار گروه عوامل فناورانه، سازمانی، محیطی و کارآفرینی پرداخته است. در مدل وی پذیرش تجارت الکترونیکی درنهایت با رویکرد به: پست الکترونیکی داخلی و اینترنت، پست الکترونیکی با خارج از سازمان، اینترنت، اکسترانت و وی پی ان، مبادله الکترونیکی داده ها از طریق اینترنت و وب سایت اندازه گیری می شود.
– عالم و همکاران[۲۶](۲۰۰۷) با بررسی ۱۹۴شرکت تولید لوازم الکترونیکی در مالزی به روش رگرسیون چندگانه دریافتند که مزیتنسبی و سازگاری بر بهکارگیری تجارت الکترونیکی اثر مثبت و پیچیدگی و امنیت، اثر منفی دارد.
در مطالعهای تحت عنوان «آمادگی الکترونیکی» که رامایا[۲۷] و همکاران (۲۰۰۴) در شرکتهای متوسط و کوچک بخش شمالی مالزی انجام دادند، تحلیل عاملی اکتشافی دادههای به دست آمده نشان داد که آمادگی الکترونیکی در این بنگاهها چندبعدی بوده و شامل سه بعد زیر است:

• آمادگی تکنولوژی که پاراسورامان[۲۸](۲۰۰۰) به تفصیل به آن پرداخته است

• آمادگی کسب وکار الکترونیکی

• آمادگی تجارت الکترونیکی