تو بیان کن تا بیفزاید یقین

گفت: «ما لک و الحقیقۀ؟» ای کمیل

چون فتاد آخر تو را این سوی میل؟

بی شکی تکمیل طالب، ای جوان

واجب آمد در جهان بر کاملان

گشت مشغول جوابش مرتضی

تا شود فانی کمیل اندر بقا[۲۴۷]

«قال: او مثلک یخیب سائلاً؟»
آیا مثل تو معدن علم و اسرار ربانی و مخزن معارف و حقایق یزدانی و کامل مکمّلی که مقامش مقام تمکین و استقامت و مرتبه‌اش مرتبه افاضت و هدایت و سلطان جود و سخاوت است، سائل خود را ناامید و محروم خواهد کرد؟
مهمترین نکته‌ذیل این فقره از کلام کمیل بن زیاد که توجه عارفان را جلب کرده است این است که کمیل پس از این که امام علیه السلام در یک مرحله فرمود: «ما لک و الحقیقۀ» و در مرحله دیگر که اصرار کرد و خودش را صاحب سرّ معرفی کرد، امام علیه السلام فرمود: بلی و لکن یرشّح علیک ما یطفح منی، کمیل که مشمول رحمت الهی شده است با اعترف به ضعف و قصور خود از حضرت علی علیه السلام درخواست می‌کند که از راه احسان با او رفتار کند. با این توضیح که: ارتفاع حجب و زایل کردن کدورت‌های قلبی گاهی با تلاش‌های نفسانی و ریاضات علمی و عملی حاصل می‌شود که از آن به تخلیه، تحلیه و تجلیه یاد می‌شود. حاصل افاضات، انوار و خیراتی که از مبدأ فیاض در ازاء باصطلاح استعداد و استحقاق سالک، اعطاء می‌شود به عدل موسوم است. ولی گاهی ریاح الطاف الهی و عنایت ازلی و مشیت لم یزلی خداوند سالک را در بر می‌گیرد و علوم و معارف بر سرّ سالک تجلّی می‌نمایند و این قسم از افاضه و تجلی را جذبه، الهام و فضل و احسان می‌گویند و اغلب این حالت در انبیاء و برخی اولیاء حاصل می‌شود.
چنان که در ادعیه از زبان معصومین علیهم السلام آمده است: اللهم عاملنا بفضلک یا کریم و لا تعاملنا بعدک یا رحیم [۲۴۸] و کلام سید الساجدین علیه السلام در صحیفه که می‌فرماید: «اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ احْمِلْنِی بِکَرَمِکَ عَلَى التَّفَضُّلِ ، وَ لا تَحْمِلْنِی بِعَدْلِکَ عَلَى الاسْتِحْقَاقِ، فَمَا أَنَا بِأَوَّلِ رَاغِبٍ رَغِبَ إِلَیْکَ فَأَعْطَیْتَهُ وَ هُوَ یَسْتَحِقُّ الْمَنْعَ، وَ لا بِأَوَّلِ سَائِلٍ سَأَلَکَ فَأَفْضَلْتَ عَلَیْهِ وَ هُوَ یَسْتَوْجِبُ الْحِرْمَان[۲۴۹]» و یا این فقره از دعای بعد از نماز امام سجاد که می‌فرماید: «یَا مُبْتَدِئا بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقَاقِهَا»[۲۵۰] و حاصل این التماس جناب کمیل این است که اگر چه بالفعل و به جهت ریاضات مستعدّ آن مقام اعلی نیستم ولی با اندک جذبه تفضل و احسانی از کامل و مکملی مانند شما حجاب‌ها از صفحه ضمیرم برخاسته و ظرفیت و استعدادم شکوفا شده و مستعد وصول به مقام یا مقامات عالی و درک مراتب روحانی می‌شوم.
یکی از شارحان حدیث حقیقت می‌نویسد: منظور کمیل از «مثلک» از یکسو در اشاره به امام صاحب کشف و الهامی است که لبریز از حقایق است و از سوی دیگر منظور شخصیتی است که عطایش را نهایتی نیست و در حالت تجرد و راز و نیاز با معبود نیز سائل را به حرمان نگذاشته و انگشتر خود را عطا کرده است. [۲۵۱]
و لذا جناب کمیل در اشاره به فیض مقدّس اسمائی که بعد از سؤال سائل است -«وَ آتاکُمْ مِنْ کُلِّ ما سَأَلْتُمُوهُ»[۲۵۲]– در مقابل فیض اقدس ذاتی که قبل از وجود و سؤال سائل است- ، دست به دامن تفضل و احسان امیر مؤمنان علیه السلام شده است[۲۵۳] و لذا حضرت علی علیه السلام اجابت کرده و اقدام به جواب از سؤال فرموده است.
کشف سبحات الجلال من غیر اشاره
«کشف» به معنی ظاهر شدن و رفع حجاب است، پرده برداشتن، ظهور آنچه در خفاء پوشیده است. کشفت الشیء، فانکشف و تکشّف یعنی بیرون آوردم شیء را از تحت حجاب، پس منکشف شد.
کشف المرئه وجهها ای رفعت نقابها و در اصطلاح: «هو الاطلاع علی ماوراء الحجاب، من المعانی الغیبیه و الامور الحقیقیه وجوداً و شهوداً » اطلاع و آگاهی وجودی یا شهودی نسبت به آنچه در پرده و حجاب است از معانی غیبیه و امور حقیقیه. در تعبیری دیگر: ادراک معانی باطنی به وسیله مدرکات باطن را کشف گویند.
کشف در یک تقسیم کلی به کشف صوری و کشف معنوی تقسیم شده است. منظور از کشف صوری آن است که در عالم مثال از طریق حواس پنجگانه فرا دست آید و خود اقسامی دارد

1. یا به طریق مشاهده است همچون رؤیت مکاشف صور ارواح متجسده و انوار روحانّیه را؛

1. و یا بر طریق سماع و شنیدن است همچون شنیدن نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلموحی نازل بر او را به صورت کلامی منظوم و یا بصورت صدای زنبوران. چنان که در احادیث دارد ؛

1. و یا بر سبیل استنشاق است که بر پایه حدیث شریف: « کَمَا رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلمإِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی أَیَّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحَاتٍ أَلَا فَتَعَرَّضُوا لَهَ »[۲۵۴]

علامه مصطفوی این فقره از حدیث را ناظر به مرتبه لابشرط تمام هویات، که جز موهومات چیز دیگری نیستند، دانسته و می‌نویسد: در این مرحله تمام هویات که جز موهوماتی نیستند به وجود جمعی در ظهور مطلق وجود محو گردیده و معلوم حقیقی که وجود حقایق به نحو وحدت و اجمال در عین کشف تفصیلی است، روشن وصاف بدون هیچ گونه ساتر و غیمی آشکار می‌گردد[۲۹۵].
« هتک الستر لغلبه السِّر»
واژه «هتک» به معنی پاره کردن، پاره کردن پرده،‌الهتک خرق السِتر عما وراءه، دریدن پرده.
«السِتر» به کسر سین در لغت پوشش، پرده و حجاب را گویند. هتک الستر: تمزیقه و خرقه[۲۹۶] پاره کردن پوشش و در اصطلاح رسوم، عادات و تعلقات را گویند که انسان را از حق تعالی محجوب می‌کند[۲۹۷].
شاه نعمت الله ولی گوید:

سِتر و پنهانی و حجاب ممکن است از جانب بنده باشد و یا از جانب حق متعال.
ستر از جانب بنده عبارتست از حائل شدن بشریت بین سرّ‌ و شهود غیبت و هرگاه که حجاب بشریت بر طرف گردد نور غیبی ظاهر می‌شود و سِتر از جانب حق تعالی که در حق خواص از بندگانش جهت ترحم بر آنها و متلاشی نشدن آنها انجام می‌شود عبارتست از مستور بودن وجود حق در عین مکاشفات به واسطه حال عبد- انسان سالک. از نظر عرفان عوام در پرده سترند و خواص در دام تجلی، ستر بر عوام عقوبت است و بر خواص رحمت.[۲۹۹]
«السر» سرّ در لغت به معنی پوشیده و پنهان است به معنی راز است. آنچه از سوی حق تعالی به هنگام توجه ایجادی به آن به مقتضای[۳۰۰] «إِنَّما قَوْلُنا لِشَیْ‏ءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ»[۳۰۱] ویژه آن گردد. از همین رو است که گفته‌اند، حق را جز حق نشناسد، زیرا این سر است که جویای حق و محب او عارف به اوست.
عزالدین کاشانی گوید:[۳۰۲]
طایفه‌یی از متصوفه برآنند که سرّ لطیفه‌ای است از لطایف روحانی، محل مشاهدت همچنانک روح لطیفه‌ای است محل محبت، و دل لطیفه‌ای است محل معرفت. و طایفه‌یی برآنند که سرّ نه از جمله اعیان است بلکه از جمله معانی است، و مراد از آن حالی است مستور میان بنده و خدای که غیری را بر آن اطلاع نیفتد. و گویند بنده را با خدا سرّی است و سرّ السرّی است که آنرا خفی خوانند، چنانکه نص کلام مجید است: «وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفى‏»[۳۰۳]. سرّ‌آن است که جز خدای و بنده بر آن اطلاع ندارند، و سرّ‌ السرّ آنکه بنده نیز بر آن اطلاع نیابد مگر عالم السرّ و الخفیات.
از طایفه اول که سرّ را عینی مخصوص دانستند بعضی برآنند که سرّ فوق روح و قلب است، و بعضی بر آنک فوق قلب و تحت روح است. و نزدیک شیخ الاسلام رحمه الله آن است که سرّ نه عینی دیگر است جز قلب و روح. و گفته که سبب تصور آن جماعت که سرّ را فوق روح دانستند، آن بود که روح را بعد از خلاص کلی از رق تعلقات قلبی و نفسی، وصفی زاید بر معهود یافتند، گمان بردند که مگر عینی دیگر است و رای روح. و بر ایشان پوشیده ماند که آن عین روح است متصف به وصفی غریب، و سبب اشتباه آن طایفه که سرّ را تحت روح و فوق قلب گفتند، آن بود که دل را در نهایات احوال که بکلی از ذل استرقاق نفس آزاد گردد و از تعلقات هواجس نفسانی و تشبثات وساوس شیطانی خلاص یابد، وصفی غریب یافتند که برایشان مستعجب نمود. تصور کردند که مگر عینی دیگر است ورای دل؛ و ندانستند که آن خود عین دل است.
و بعضی سرّ را تفسیری دیگر گفته‌اند که سر معنیی لطیف است مکنون در صمیم روح، و عقل را تفسیر از آن متعذر؛ یا در سویدای دل، و زبان را تعبیر از آن متعسر. و همچنانک زبان ترجمان و معبر دل است، عقل ترجمان روح و مفسر اوست. هر معنی که روح را از غیب مشکوف شود و به نظر عیان آن را مشاهده کند و خواهد که بطریق مکالمت و محادثت با دل در میان نهد، عقل که ترجمان اوست واسطه شود و تقریر و تفسیر آن با دل کند. ولیکن بیشتر معانی مدرکه روح آن بود که عقل از تقریر آن با دل عاجز آید، همچنانک اکثر معانی دل آن بود که زبان از تعبیر آن قاصر شود. پس آن معانی که در روح باقی ماند و عقل بر تفسیر آن مسلط نشود، اسرار روح بود که دل را بر آن اطلاع نیفتد، و آن معانی که در دل باقی ماند و زبان از تعبیر آن قاصر آید، اسرار دل بود که مخاطب بر آن اطلاع نیابد. و از این جاست که طایفه‌یی از متابعان مجرد عقل چون فلاسفه و غیرهم، از بیشتر مدرکات ارواح انبیا محروم ماندند و آنرا انکار کردند. چه؛ جمیع مدرکات روح در تحت احاطت عقل نگنجد. و عقل اگر چه اشرف و اکرم مخلوقات است و در صدر آفرینش منصب تصدر و تفوق دارد[۳۰۴]، ولکن مرتبه روح فوق مرتبه اوست. چه اولیت و تصدر او در عالم خلق است، و روح از عالم امر است نه از عالم خلق، و نیز قیام او بروح است، نه قیام روح بدو و مثال او با روح همچنان است که مثال نور آفتاب با قرص آفتاب. نور آفتاب اگر چه شریف است و لیکن قیام او به قرص آفتاب است. هم ‌چنانکه به نور آفتاب صور محسوسات در زمین ظاهر شود، به واسطه نور عقل صور معلومات و معقولات در دل رو

ین آشتیانی، تهران، ۱۳۵۴ش، صص ۳۶۴-۳۶۸) آورده و بر آن مناقشاتی وارد کرده است. برای متن تصحیح شده آن نیز نک: عبدالرزاق کاشانی، «شرح حدیث کمیل»، به کوشش فاضل بهرامی، رهنمون، نشریه مدرسه عالی شهید مطهری، شماره ۲-۳٫
پی نویس شماره ۱۱ ص ۴۵
برای برخی نسخه‌های خطی این شرح نک:احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۹ش، ج ۲، ص ۱۳۳۲؛ سید احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، قم، ۱۳۷۵ش، ج ۲۶، ص ۸۶؛ عبدالحسین حائری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، تهران، بی‌تا، ج ۲۲ ص ۳۷، سید عبدالله انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی ایران، تهران، ۱۳۴۷ش، ج ۲، ۲۳۸٫
پی نویس شماره ۱۲ ص ۵۷
قال سیّد الشهداء الحسین بن علی علیه السلام فی دعاء عرفه: « اَنْتَ الَّذی اَشْرَقْتَ الاَْنْوارَ فی قُلُوبِ اَوْلِیآئِکَ حَتّی عَرَفُوکَ وَوَحَّدُوکَ وَاَنْتَ الَّذی اَزَلْتَ الاَْغْیارَ عَنْ قُلُوبِ اَحِبّائِکَ حَتّی لَمْ یحِبُّوا سِواکَ. و قال: اِلهی اَمَرْتَ بِالرُّجُوعِ اِلَی الاْ ثارِ فَارْجِعْنی اِلَیکَ بِکِسْوَهِ الاَْنْوارِ وَهِدایهِ الاِْسْتِبصارِ حَتّی اَرْجِعَ اِلَیکَ مِنْها کَما دَخَلْتُ اِلَیکَ مِنْها مَصُونَ السِّرِّ عَنِ النَّظَرِ اِلَیها وَمَرْفُوعَ الْهِمَّهِ عَنِ الاِْعْتِمادِ عَلَیها اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَی قَدیرٌ»
پی نویس شماره ۱۳ ص ۵۹
کلام فی سؤال کمیل عن الحقیقه فنقول:«سئل کمیل بن زیاد عن علیّ علیه السّلام: «ما الحقیقه؟» فقال علیه السّلام: «ما لک و الحقیقه یا کمیل؟» فقال: «او لست صاحب سرّک؟» قال: «بلى و لکن یرشح علیک ما یطفح منّی» فقال: «او مثلک یخیّب سائلا؟» فقال علیه السّلام: «الحقیقه کشف سبحات الجلال من غیر إشاره»
سبحات وجه اللّه: أنواره کما فی القاموس و فی الحدیث: «انّ للّه سبعین الف حجاب من نور و سبعین الف حجاب» من ظلمه لو کشفها، لأحرقت سبحات وجهه کلّما انتهى إلیه بصره» و یمکن أن یراد بها «الأنوار الذّاتیّه»، و أن یراد بها «الأنوار الفعلیّه» من الأنوار القاهره. و کونها «حقیقه» لأجل انّها من صقع الحقیقه، و انّها باقیه ببقائها موجوده بوجودها. و قوله (علیه السّلام): «من غیر إشاره» إشاره إلى مقام الفناء، و الفناء عن الفناء، إذ ما دمت باقیا و فی کل لطیفه من هذه العشر سهم حتّى من القبضه العنصریّه، فالأرضیه فی القلب مثلا ثباته، و الناریّه حرارته اللائقه به، و المائیّه قبوله و انقیاده، و الهوائیه لطافته و تجرّده بحسبه، فیحصل من ضرب العشره فی السّبع سبعون. و فی کلّ منها مظهریّه الأسماء الحسنی الألفیّه الإلهیّه فتصیر سبعین ألفا. و وجوداتها حجب نوریّه، و ماهیّاتها حجب ظلمانیّه. منه‏ بإنّیتک مشیرا إلیه، فقد خلّیت نفسک عنه و صیرته محدوداقال (علیه السّلام):«من قال على «م؟» فقد أخرى منه و قد ذکرنا فی برهان عدم تخلّل الغیر انّ المشیر و الإشاره و غیرهما، کلّها کلماته. و لذا قال الشّیخ الشّبلی: «من أشار إلى التّوحید بإشاره، فهو زندیق» و قال الشیخ عبد اللّه الأنصاری قدّس سرّه:

۳-۱- محل اجرای طرح

این آزمایش در سال ۱۳۹۲ در گلخانه تحقیقاتی مرکز آموزش کشاورزی شهرستان سمنان به اجرا درآمد.

۳-۲- اجرای طرح

۳-۲-۱ مشخصات طرح آزمایشی

این طرح آزمایشی به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار انجام گرفت عوامل مورد آزمایش در این طرح عبارتند از:
الف : تنش در ۳ سطح
سطح۱ – رطوبت ظرفیت مزرعه (FC)
سطح۲ –رطوبت ۵۰ درصد ظرفیت مزرعه
سطح۳ – رطوبت ۲۵ درصد ظرفیت مزرعه
ب : کود زیستی میکوریزا در ۳ سطح
سطح۱ – بدون مصرف کود میکوریزا
سطح۲ – گونه mosseae Glomus
سطح۳ – گونه Glomus intradices

۳-۲-۲- تهیه و آماده سازی نمونه های خاک

از آنجایی که آزمایش به صورت گلدانی انجام گرفته است لذا نیاز به خاکی با بافت متوسط رو به سبک بوده است. در محیط کشت از اختلاط خاک محلی با بافت ماسه ای استفاده شد این اختلاط به نسبت ۱:۱ بوده است . لذا برداشت نمونه های خاک محلی از اراضی کشاورزی اطراف شهر سمنان انجام گردیده است.
تهیه نمونه های خاک به صورت تصادفی و به روش زیگزاک، از عمق ۳۰-۰ سانتی متری سطح خاک انجام شد. خاک انتقال یافته به محل گلخانه قبل از هر مرحله ای ابتدا از الک ۲ میلی متری عبور داده شد. بدین منظور قطعات غیر خاکی مانند انواع گراول و سنگریزه و … از آن جدا شد.
برای تعیین اثر متقابل میکروارگانیسمهای مورد استفاده در خاک بر خصوصیات رشدی گیاه باید تا حد ممکن نسبت به عدم وجود میکروارگانیسمهای خاکزی به منظور جلوگیری از ایجاد رقابت منفی بین میکروارگانیسمها خود داری نمود.
برای از بین بردن میکروارگانیسمهای خاکزی یکی از روشهای مورد استفاده استریل کردن خاک با استفاده از اتوکلاو می باشد. با تنظیم اتوکلاو در دما و فشار مورد نیاز می توان برای این منظور اقدام نمود.
این مرحله با استفاده از امکانات بخش خصوصی مرکز تحقیقات در منطقه سمنان انجام گردید. دمای مورد نیاز در این مرحله ۱۲۰ درجه و به مدت ۲ ساعت و در فشار ۱۵ اتمسفر انجام گرفت. لازم به ذکر است زمان مورد نظر برای رسیدن دما و فشار اتوکلاو به حد ذکر شده منظور نمی گردد و ۲ ساعت زمان ذکر شده پس از رسیدن دستگاه به دما و فشار مورد نظر در نظر گرفته شده است.
نمونه های خارج شده از دستگاه به منظور انتقال به گلدانها می بایست خشک شوند لذا نمونه ها در روی سطوح نایلونی که از قبل آماده سازی شده بودند پهن شدند. نمونه ها در این مدت چندین بار به هم خوردند تا کاملاً خشک شوند.
پس از خشک شدن خاک و پس از اختلاط کامل یک نمونه ۳ کیلوگرمی برای تعیین مشخصات اولیه خاک برداشت شد.
آنالیز اولیه خاک به منظور تعیین حد ظرفیت زراعی خاک و مقدار موجود عناصر پرمصرف و کم مصرف موجود در خاک لازم می باشد.
تعیین حد ظرفیت زراعی به منظور ایجاد تنش مورد نیاز در تیمارها مورد نیاز است که با استفاده از روش تعیین حد اشباع و روابط موجود بین حد ظرفیت زراعی و حد اشباع تعیین می شود. روابط موجود نشان دهنده این است که حد ظرفیت زراعی خاک در حدود نصف حد اشباع خاک است که با استفاده از این رابطه حد ظرفیت زراعی تعیین و در ایجاد تنش در خاک مورد استفاده قرار گرفت.
حد اشباع تعیین شده نمونه خاک ۳۰ درصد بوده است که با احتساب رابطه ذکر شده حد ظرفیت زراعی خاک ۱۵ درصد می باشد. با توجه به میزان مورد نظر، میزان آب مورد نیاز جهت رساندن ۳ کیلوگرم خاک در حد ظرفیت زراعی ۳۶۰ گرم می باشد. بدیهی است مابقی تیمارها نیز به تناسب نیاز آب متفاوتی دارند که با استفاده از توزین روزانه گلدان ها توسط ترازوی دیجیتال تا برداشت گیاهان تنش ها به طور دقیق اعمال شدند.

۳-۲-۳- تهیه و آماده سازی گلدانها

در طول این مدت گلدانهای مورد استفاده تهیه، شستشو و ضدعفونی شدند. گلدانهای ۶ کیلویی تهیه شده ابتدا کاملا با استفاده از آب معمولی شسته شدند. با استفاده از پودرهای ظرفشویی نسبت به شستشوی کامل آنها اقدام شد. پس از شستشو با آب نسبت به ضدعفونی نهایی گلدانها با وایتکس نیز اقدام شد. این کار به از بین بردن میکروارگانیسمهای احتمالی باقیمانده در گلدانها کمک می نماید.
برای زهکشی آب اضافی در گلدانها لازم است که زیر هر گلدان توسط گراول پر شود. این کار با استفاده از گراول تهیه شده که کاملاً شسته و ضدعفونی شدند انجام گردید. از آنجایی ک

ه برای نگهداشت گیاه در تنشهای خشکی تا انتهای مرحله برداشت از روش توزین نمونه ها استفاده می شود، لازم است وزن خاک به همراه گراول ته آن در مورد همه گلدانها ثابت شود.
این کار با استفاده از توزین میزان ثابتی از گراول در کف هر گلدان در مرحله اول و توزین میزان خاک مساوی برای هر گلدان در مرحله بعدی انجام گردید.
با توجه به اینکه گراول استفاده شده باید در حدی باشد که کف گلدان را به اندازه کافی بپوشاند، با توزینهای مکرر نسبت به تعیین میزان مورد نیاز گراول در هر گلدان اقدام شد. برای این منظور ۹۰۰ گرم گراول شسته و ضدعفونی شده و ۵ کیلوگرم خاک آماده شده برای هر گلدان استفاده شد.